Ik hoor mezelf wéér het liedje neuriën: “Auf der Heide blüht ein kleines Blümelein...” (Een Duits marslied dat werd gebruikt om de liefde voor het vaderland te vertolken.) Waarom zing ik het eigenlijk? Het is niet alsof ik het met de nazi-gedachten eens ben, of dat ik bij de volgende verkiezingen op partijleider van de PVV Geert Wilders stem. Hoe kom ik eigenlijk aan een 85 jaar oud liedje van het naziregime? Ik heb het in ieder geval niet op school geleerd of van mijn ouders meegekregen... Dit soort rechts-extremistische verwijzingen en overblijfselen als “Tschüs Hakenkruus!” hoor ik steeds vaker om mij heen, zowel bij leeftijdsgenoten en vrienden als op social media platforms als TikTok en Instagram. Ik zag een NOS Stories over het aantal extreemrechtse Telegramkanalen dat afgelopen jaren sterk is gestegen. Het gaat hierbij zowel om de hoeveelheid berichten als om het aantal views en gebruikersinteracties. Hoe komt dat? Waarom is er onder de huidige generatie jongeren veel interesse in rechtsextremistische ideeën? Is die interesse ergens uit af te leiden?
Op NOS.nl staat een onderzoek van maandag 17 april 2023, over de vorming van extreemrechts gedachtengoed onder jongeren. Hierin vertelde Willem Wagenaar, een onderzoeker van de Anne Frank Stichting, dat met name jongeren tussen de 13 en 25 jaar een groot risico lopen om bij zo’n extreemrechtse Telegram-groep betrokken te raken. Dat komt omdat ze op zoek zijn naar vrienden en een identiteit: geen aansluiting kunnen vinden, en dan stuiten op (extreemrechtse) groepen die dat wel bieden. Jongeren komen vaak in aanraking met rechtsextremistische ideeën via schijnbaar gedachteloze memes en uitspraken op social media platforms. Deze gedachten worden razendsnel over het internet verspreid en belanden, door middel van algoritmen, in handen van tieners met een ontluikende interesse in extreemrechts.
Het gaat daarbij in eerste instantie vaak niet eens over racisme, maar over relatief onschuldige nationalistische ideeën. Onderzoeker Willem Kadijk legt uit dat dat bewust is. Volgens hem spreekt extreemrechts in zijn puurste vorm nieuwe mensen niet direct aan, het wordt namelijk veel makkelijker te verteren als je het verpakt met bijvoorbeeld grapjes. Nederlandse politieke partijleiders Geert Wilders en Thierry Baudet zijn handig en bij de tijd met social media. Op apps als TikTok en Instagram worden hun filmpjes gevonden door jongeren, aan wie de politici beloven iets aan hun problemen te doen, zoals huisvesting. Ze creëren fans en kiezers voor extreemrechtse ideeën, net als Hitlers propaganda.
Wat mij het meest verbaasde in het onderzoek waren de uitspraken die er in zo’n Telegramgroep worden gedaan. “We moeten onze stad verdedigen tegen Marokkaans tuig.” “Kom sporten, we moeten weerbaar zijn, we moeten er klaar voor zijn.” Andere uitingen op dit kanaal kun je lezen als ondubbelzinnige fanmail aan het Naziregime en een verheerlijking van de Holocaust.
Van dit soort rechtse Telegram-groepen zijn er enkele honderden. Maar er is nog een veel groter contingent aan groepen die niet per se gewelddadig zijn, maar wel actief extreme gedachtegangen verspreiden. Eén van die populairdere kanalen op Telegram is het kanaal van de White Lives Matter groep. Dit kanaal is voornamelijk gewijd aan racisme en antisemitisme, en projecteerde op oudejaarsavond van 2022 racistische teksten op de Erasmusbrug. Deze groep wil racisme normaliseren, en de groep schrijft een land na te streven waar minimaal 99 procent van de inwoners ‘blank’ is.
Inlichtingsdienst AIVD houdt zich niet alleen bezig met de mogelijkheid dat radicale individuen een misdrijf plegen, maar ook met het verhaal dat wordt geassocieerd met extremistische organisaties die ‘de democratische rechtsorde ondermijnen.’ Dit wordt mogelijk gemaakt door het feit dat extreemrechtse theorieën deels worden genormaliseerd door de maatschappij.
Radicalisering heeft niet alleen negatieve gevolgen voor onze samenleving, maar ook voor de jonge sympathisanten jongeren. Extremisme kan tot allerlei vervelende situaties leiden voor de tieners, zowel op school als op werk. Iemand met radicale ideeën wordt vaak gemeden door vrienden en familie. Jongeren die het echt verpesten, kunnen opgezadeld raken met een levenslang strafblad, volgens Kadijk.
Ik word continu beïnvloed door social media, memes en algoritmen. Praten met vrienden en leeftijdsgenoten geeft mij andere meningen en inzichten over rechtsextremisme. Ik neem me voor zelf onderzoek te doen voordat ik met Baudet in mijn stamkroeg een biertje doe en een selfie neem. Kennissen begroeten met “Tschüss Hakenkruus” is ook onnodig. Daarbij neurie ik voortaan gewoon weer liedjes van Adèle in plaats van Adolf.
